स्ट्रॉबेरीची लागवड पूर्वी मर्यादित क्षेत्रावर आणि ठराविक ठिकाणीच होत असे, पण अलीकडे या पिकाची लागवड इतर ठिकाणीही होऊ लागली आहे. महारष्ट्रात स्ट्रॉबेरीच्या फळाभोवती आकर्षणाचे वलय निर्माण झाले आहे, कारण फळाचे नाविन्य, या फळातील पोषणमूल्ये आणि आपल्या देशात आणि देशाबाहेर या फळाला असलेली मागणी यामुळे भारतामध्ये नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी या कालावधीत स्ट्रॉबेरीचे उत्पादन घेत येते. त्यामुळे स्ट्रॉबेरीच्या ताज्या फळांना युरोपीय देशांत निर्यातीसाठी भरपूर वाव आहे.
स्ट्रॉबेरीच्या फळामध्ये कर्बोहायड्रेटस जीवनसत्त्व 'क' , 'ब' आणि कॅल्शियम, लोह, स्फुरद इत्यादी अन्नघटक भरपूर प्रमाणात असतात. स्ट्रॉबेरीच्या फळाच्या १०० ग्रॅम खाण्यायोग्य भागात खालीलप्रमाणे अन्नघटकाचे प्रमाण असते.
पाणी - ८९.०%, प्रथिने (प्रोटीन्स) - ०.९%, चुना (कॅल्शियम) - ०.०३%, स्फुरद -०.०३ % , जीवनसत्त्व ' ब-२' - ०.०००१% , नियॅसीन - ०.०००४% , शर्करा (कर्बोहायड्रेटस) - ९.०% , स्निग्धांश(फॅटस) - ०.४%, लोह - ०.००१% , जीवनसत्त्व ' ब -१ ' - ०.००००३ % , जीवनसत्त्व 'क' - ०.०६%.
स्ट्रॉबेरीच्या पक्व फळांचा उपयोग खाण्यासाठी करतात अथवा स्ट्रॉबेरीच्या पक्व फळांपासून जॅम, जेली, रस, वाईन, आईस्क्रिम, डबाबंद स्ट्रॉबेरी इत्यादी प्रक्रियायुक्त पदार्थ तयार करतात. स्ट्रॉबेरीचे झाड औषधी म्हणूनही ओळखले जाते. निरनिराळ्या रोगांवर स्ट्रॉबेरीच्या झाडाच्या पानांचा रस आणि फळे यांचा उपयोग करतात.
क्षेत्र आणि उत्पादन : जगभरात स्ट्रॉबेरीच्या पिकाखालील क्षेत्र झपाट्याने वाढत आहे. जगामध्ये अमेरिका, पोलंड, कोरिया, स्पेन, जर्मनी, रशिया, मेक्सिको, लेबेनॉन, फ्रांस, इंग्लंड, युगोस्लाव्हिला, झेकोस्लाव्हिया, कॅनडा, नेदरलँड, नॉर्वे, हंगेरी, ऑस्ट्रेलिया इत्यादी देशांमध्ये स्ट्रॉबेरीची लागवड मोठ्या प्रमाणात केली जाते.
भारतात स्ट्रॉबेरीची लागवड प्रामुख्याने जम्मू -काश्मिर, निलगिरी, पर्वतातील परिसर, नैनीताल, डेहराडून, फैजाबाद, मीरत, मुझफ्फरनगर, सहारनपूर, उटी, पांचगणी, महाबळेश्वर इत्यादी थंड हवामानाच्या प्रदेशात केली जात असे. मात्र आज महाराष्ट्र, गुजरात, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश ही राज्ये स्ट्रॉबेरी लागवडीकडे वळू लागली आहेत. महाराष्ट्रात ४०० हेकटर क्षेत्र लागवडीखाली आहे. महाराष्ट्रात मुंबई, पुणे, सातारा, नाशिक, अहमनगर इत्यादी जिल्हयांत स्ट्रॉबेरीची लागवड होऊ लागली आहे.
हवामान आणि जमीन : स्ट्रॉबेरीचे पीक विविध प्रकारच्या हवामानात येऊ शकते. परंतु या पिकला समशीतोष्ण हवामान चांगले मानवते. स्ट्रॉबेरी पिकाच्या वाढीसाठी भरपूर सूर्यप्रकाश असलेले दिवस आणि साधारणपणे १० ते २५ अंश सेल्सिअसपर्यंत तापमान पोषक ठरते. स्ट्रॉबेरीच्या झाडाला फुले येण्यासाठी विशिष्ट तापमान आणि सूर्यप्रकाशाचा ठराविक कालावधी मिळणे आवश्यक असते. स्ट्रॉबेरीच्या काही जातींमध्ये दिवस कितीही लहान असतानाच फुले येतात. सूर्यप्रकाशाचा कालावधी ठराविक कालावधीपेक्षा जास्त झाल्यास या जातींना फुले येत नाही. झाडाची केवळ शाखीय वाढ होते. या जातींना 'शोर्ट डे' जाती असे म्हणतात. या 'शोर्ट डे' जातींमध्ये दिवस हा दहा तासांपेक्षा लहान असताना आणि तापमान साधारणपणे १५ अंश सेल्सिअस असताना फुले येऊन फलधारणा होते. दिवसाचा कालावधी १४ तासांपेक्षा कमी असताना आणि तापमान ७ डी. सेल्सिअसच्या खाली गेल्यास स्ट्रॉबेरीची झाडे सुप्तावस्थेत जातात. तापमान पुरेस वाढल्यानंतर झाडाची वाढ पुन्हा सुरू होते.
स्ट्रॉबेरीच्या झाडावर खोडामध्ये किंवा फुटव्यांमध्ये रूपांतर होणाऱ्या डोळ्यांची किंवा फुलांमध्ये रूपांतर होणाऱ्या डोळ्यांची निर्मिती झाल्यानंतर हे दोन्ही प्रकारचे डोळे सुप्तावस्थेत जातात. फुटव्यांमध्ये रूपांतर होणाऱ्या डोळ्यांपासून स्ट्रॉबेरीच्या रोपांना नवीन फूट येते तर फुलांमध्ये रूपांतर होणाऱ्या डोळ्यांपासून स्ट्रॉबेरीच्या झाडांना फुले येऊन फलधारणा होते. या दोन्ही प्रकराच्या डोळ्यांची सुप्तावस्था नष्ट करण्यासाठी स्ट्रॉबेरीच्या झाडाला ठराविक कालावधीसाठी अतिशय थंड तापमानाची आवश्यकता असते,यालाच स्ट्रॉबेरीचे 'चिलिंग' असे म्हणतात.
महाराष्ट्रातील हवामानात पावसाळा संपल्यावर ऑगस्ट - सप्टेंबर महिन्यात स्ट्रॉबेरीची रोपे लावल्यास हिवाळा सुरू होईपर्यंत स्ट्रॉबेरीच्या रोपांची भरपूर शाखीय वाढ होते. हिवाळ्याची पुरेशी थंडी मिळाल्यानंतर या पिकाला फुले येऊन डिसेंबरपर्यंत फलधारणा होते आणि मार्चपर्यंत उत्पादन मिळत राहते.
स्ट्रॉबेरीचे पीक विविध प्रकारच्या जमिनींत घेतले जाते. परंतु स्ट्रॉबेरीच्या पिकाच्या योग्य वाढीसाठी पाण्याचा चांगला निचरा होणारी, मुरमाड किंवा रेताड पोयटायुक्त जमीन लागते. स्ट्रॉबेरीचे पीक जमिनीतील क्षारांना अतिशय संवेदनक्षम असते. जमिनीत क.
No comments:
Post a Comment